Çatılarına Göre Eylemler

Fiillerin özne ve nesneye bağlı olarak kazandığı anlama ve girdiği biçime çatı denir.

Çatı, sadece fiil cümlelerinde aranan bir özelliktir. İsim cümlelerinde hâliyle olmaz.

 

1. ÖZNELERİNE GÖRE FİİL ÇATILARI

Bu başlık altındaki fiillerde özne ve fiil arasındaki ilişki göz önüne alınır.

Öznenin fiille şu ilişkileri olabilir:

Özne fiilde anlatılan işi kendisi yapabilir.
Başkasının yaptığı işten etkilenebilir.
İşi kendisi yapıp yine ondan kendisi etkilenebilir.
İşi başkalarıyla birlikte ya da karşılıklı yapabilir.

  1. A.      ETKEN FİİLLER: 

Fiilin bildirdiği işi gerçek öznenin yaptığı fiillerdir.

ÖRNEK:

Yaşlı nine, karşıya geçti. ( Geçen kim? – Yaşlı Nine.)

Geçti fiili öznesine göre etkendir

Çocuklar camı kırmış. (Kıran kim? – Çocuklar.)

Kırmış fiili öznesine göre etkendir.

Bugün gidiyorum. (Gidecek olan  kim? –Ben. [Gizli Özne])

Gidiyorum fiili öznesine göre etkendir. Gizli özneler de gerçek öznedir.

1.B.      EDİLGEN FİİLLER: Gerçek öznesi söylenmeyen (ve bilinmeyen) fiillerdir.

 ÖRNEK:

 Cam kırıldı.                 Kimin kırdığı belli değil
Bir bildiri okundu.        Okuyan belli değil
Ev satıldı.                            Satan belli değil.

 *Fiile “-l, -n” ekleri getirilerek yapılır.

Kapı açıldı. Araba yıkandı. Sokaklar süpürüldü.

Bu fiillerin önüne başkası tarafından ifadesi getirebiliyoruz.

Başkası tarafından açıldı, başkası tarafından süpürüldü…

   2.Nesnelerine Göre Fiil Çatıları

 Fiillerin nesne alıp almadıkları, alıyorlarsa hangi özellikleri taşıdığı göz önünde tutulur.

 A.      GEÇİŞLİ FİİLLER

 -Belirtili ya da belirtisiz nesne alabilen fiillerdir.
-Bu fiillere ” neyi?, kimi?” soruları sorulduğunda  nesne alıp almadığını anlarız. Fiilin önüne “onu” kelimesini getirdiğimizde fiil anlamlı oluyorsa o fiil nesne alabilir demektir ve fiil geçişlidir.

 ÖRNEK:

 Titizlikle elindeki yazıları inceliyordu.

Neyi inceliyordu? / Onu inceliyordu. Anlamlı olduğu için inceliyordu kelimesi nesnesine göre geçişlidir.
Son gelişinde çocuklarını getirmemişler.

Neyi, kimi getirmemişler? / Onu getirmemişler. Anlamlı olduğu için inceliyordu kelimesi nesnesine göre geçişlidir.

 *Cümlede nesne kullanılmamış olsa da bu fiiller geçişlidir.

Dikkatli bakmayınca fark edemezsiniz.

Neyi, kimi fark edemezsin? Onu fark edemezsiniz.

Anlamlı olduğu için inceliyordu kelimesi nesnesine göre geçişlidir.

 

  1. B.      GEÇİŞSİZ FİİLLER

-Nesne alamayan fiillerdir. Fiilden önce onu kelimesini koyduğumuzda ya da “kimi, neyi” sorularını sorduğumuzda bu fiiller anlamsız olurlar.

ÖRNEK:

 Yine karlar yağdı gönül dağıma.(Onu yağdı.)

Cümle anlamlı olmadı o nedenle yağdı fiili nesne alamaz ve bu nedenle geçişsizdir.

Aydın’a gelen tren durdu.(Onu durdu.)

Cümle anlamlı olmadı o nedenle durdu fiili nesne alamaz ve bu nedenle geçişsizdir.

Ben dün saat 10.00’da uyudum.(Onu uyudum.)

Cümle anlamlı olmadı o nedenle uyudum fiili nesne alamaz ve bu nedenle geçişsizdir.

Kartallar hep yüksekten  uçar.

(Onu uçar.) Cümle anlamlı olmadı o nedenle uçar  fiili nesne alamaz ve bu nedenle geçişsizdir.

 Not: Bazı fiiller hem geçişli hem geçişsiz olarak kullanılabilirler:Gezmek, dolaşmak, geçmek, sürmek, çalmak,

 

 

Türkçe dersi ile ilgili sınavlar, çalışma kağıtları, etkinlikler ve daha fazlası için sitemizi inceleyiniz. Eğlenceli ve keyifli dersler.:) Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?
Ücretsiz kaydol